Osadnictwo

Osadnictwo słowiańskie, nieliczne i rozproszone, istniało na terenie dzisiejszej Puszczy prawdopodobnie od końca VIII do początku XIII wieku. Szczególnie na terenie Puszczy Lackiej i północnej części Puszczy Białowieskiej.

W XIV wieku rządy nad obecną Puszczą Białowieską sprawował początkowo starosta brzeski, później starosta kamieniecki. W latach 1464-1476 pasma puszcz znajdujących się między Mazowszem i Litwą, a wchodzące w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego poddano reorganizacji (Sliwiński 2007). Przeprowadzono prób zagospodarowania obszarów leśnych, dzieląc je na mniejsze jednostki, tzw. „puszcze", podporządkowane odpowiednim grodom.

Piecz nad Puszczą w XV wieku sprawował namiestnik (starosta) z Brześcia, następnie Kamieńca, a z jego ramienia leśniczy kamieniecki. Poza budami osoczników, bartników i smolarzy, przy których mogły być małe poletka uprawne, stałego osadnictwa nie było. Na teren Puszczy Białowieskiej przybywali osocznicy, bartnicy i inni. Pod szczególną opieką osoczników były te części Puszczy, w których miała ostoje zwierzyna. Zwano je ostępami.

W XVI wieku Puszcza Białowieska została wydzielona z częścią wsi z włości kamienieckiej w osobną dzierżawę, zwaną leśnictwem białowieskim, na czele którego stanął leśniczy białowieski.

W 1589 roku Puszcza Białowieska została przydzielona do królewskich dóbr stołowych. Mieszkańcy pobliskich wsi królewskich i książęcych otrzymywali prawo wchodów sianożątnych i bartnych oraz wolnego wyrębu drewna w określonych częściach Puszczy. Polowanie i osiedlanie się w Puszczy było zabronione.

W wyniku rozwoju osadnictwa w Puszczy powstawały polany osadnicze. Do największych należała Polana Białowieska, którą zapoczątkował istniejący od 1699 roku folwark, założony prawdopodobnie na miejscu obecnego Parku Pałacowego.

W latach 1765-1780 generalnym administratorem wszystkich leśnictw Puszczy był Antoni Tyzenhaus, który zreorganizował administrację zarządu Puszczy. Na czele wszystkich puszcz postawił osobne biuro w generalnej administracji ekonomii królewskich. W 1795 r.

W 1811 roku część Puszczy ogarnia pożar, a w rok później pustoszą ją wojska napoleońskie, następny duży pożar był 1834 roku. Za udział w powstaniach narodowych w 1830 i 1863 roku wielu osoczników wysiedlono (Więcko 1984).

Po utworzeniu w 1837 roku Ministerstwa Majątków Państwowych zorganizowano trzy leśnictwa zwane prużańskimi. Na lata 1843-46 przypadają pierwsze nowoczesne prace urządzeniowe w Puszczy Białowieskiej. Puszczę podzielono na 541 oddziałów w kształcie prostokątów, o bokach 2 wiorsty w kierunku N-S i 1 wiorst w kierunku W-E (1 wiorsta = 1066,8 m). Puszcza została podzielona na 5 leśnictw.

W 1924 r. umieszczono w Białowieży Dyrekcję Okręgową Lasów Państwowych. Puszcza Białowieska została podzielona na 14 nadleśnictw.

Zarządzanie akutalnie

Obszar administracyjny Nadleśnictwa Białowieża wynosi 12 585,51 ha (wg. stanu na 01.01.2020 rok) i podzielony jest na dwa obręby leśne tj. Obręb Białowieża (leśnictwa Stoczek, Podcerkiew, Grudki) oraz Zwierzyniec (leśnictwa Teremiski, Batorówka, Nowe).  Cały obszar nadleśnictwa objęty jest Europejską siecią ekologiczną Natura 2000 oraz jako całość stanowi Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Białowieska”. Należy powiedzieć, że obszar Nadleśnictwa Białowieża razem z Nadleśnictwami Browsk i Hajnówka wraz z terenem Białowieskiego Parku Narodowego wpisują się w ramy Transgranicznego Obiektu Światowego Dziedzictwa UNESCO Białowieża Forest.

Lasy występujące na obszarze nadleśnictwa są mocno zróżnicowane pod względem struktury wiekowej, gatunkowej oraz wilgotnościowej. Występują tu lasy liściaste i mieszane (68%),  bory  (18%) oraz siedliska wilgotne (14 %). Na terenie Nadleśnictwa Białowieża znajdują się rezerwaty przyrody (7), pomniki przyrody (498 szt.), użytki ekologiczne (54 ha), strefy ochrony gatunkowej grzybów i zwierząt (52).

Jednym z głównych celów nadleśnictwa jest prowadzenie zrównoważonej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej z wykorzystaniem ochrony przyrody oraz procesów naturalnych mających na celu zwiększenie trwałości lasu. Prowadzone są prace z zakresu hodowli i ochrony lasu, udostępniania turystycznego lasów, oraz edukacji leśnej społeczeństwa. Istotnym elementem jest również utrzymanie bezpieczeństwa publicznego, w tym przeciwpożarowego na obszarze całego nadleśnictwa.